سیاه سرفه
سیاه سرفه یا پرتوسیس (Pertussis) یک بیماری عفونی باکتریایی بسیار مسری است که معمولاً دستگاه
تنفسی را درگیر میکند. این بیماری در ابتدا مانند سرماخوردگی ساده به نظر میرسد، اما بهمرور به سرفههای
شدید و طولانیمدت منجر میشود. سیاهسرفه در نوزادان، کودکان، افراد سالمند یا کسانی با سیستم ایمنی
ضعیف میتواند بسیار خطرناک باشد.
آنچه در این مقاله میخوانید:
1.سیاه سرفه چیست
2.علائم سیاه سرفه
3.دلایل سیاه سرفه
4.درمان سیاه سرفه در طب مدرن و طب سنتی در سنین مختلف
5. عوارض سیاه سرفه
6.ورزشهای مناسب
7. بایدها و نبایدها
8. سئوالات متداول

🔍 علائم سیاهسرفه
سیاهسرفه سه مرحله دارد:
1. مرحله کاتارال (ابتدایی) – 1 تا 2 هفته اول:
علائم شبیه سرماخوردگی: آبریزش بینی، عطسه، تب خفیف، سرفهی ملایم در این مرحله بیماری بیشترین قابلیت انتقال را دارد.
2. مرحله پاروکسیمال – 2 تا 6 هفته بعد:
- سرفههای شدید و پیاپی (بهصورت حملهای)
- صدای “هو” یا کشیده در پایان سرفه
- استفراغ بعد از سرفه
- خستگی و کبودی لبها و صورت
- بیخوابی به دلیل سرفه شبانه
3. مرحله نقاهت – هفتهها تا ماهها:
- کاهش تدریجی شدت سرفه
- باقیماندن ضعف عمومی و حساسیت تنفسی
🎯 دلایل سیاهسرفه
در طب مدرن:
عامل بیماری: باکتری Bordetella pertussis
انتقال از طریق: عطسه، سرفه یا تماس مستقیم با ترشحات تنفسی فرد آلوده
ریسکفاکتورها: عدم واکسیناسیون، تماس با افراد ناقل، ضعف سیستم ایمنی
در طب سنتی:
در طب ایرانی، سیاهسرفه ناشی از سوءمزاج سرد و تر در ریه و مغز، تجمع بلغم لزج در مجاری تنفسی، و
ضعف قوای دفعی بدن دانسته میشود. همچنین عواملی مانند تغذیه مرطوب، هوای سرد و غلیظ، غلبه بلغم و
عدم پاکسازی بدن، تشدیدکننده این بیماری هستند.
چنانچه در مورد مزاجها نیاز به اطلاعات بیشتری داشتید مقاله مزاجها رو مطالعه کنید
🩺 درمان سیاهسرفه

درمان در طب مدرن:
1.آنتیبیوتیکها: مانند آزیترومایسین، اریترومایسین
در مراحل ابتدایی مؤثرترند و باعث کاهش سرایت میشوند.
2.مرطوبسازی هوا و اکسیژن تراپی برای بیماران با تنگی نفس
3.خوابیدن به پهلو و بالا بودن سر هنگام خواب
4.واکسن DTP (کودکان) و Tdap (بزرگسالان) برای پیشگیری
درمان سیاه سرفه در طب سنتی:
🌿 دمنوشها و گیاهان مفید:
سیاه سرفه

گیاه |
خواص |
نحوه مصرف |
گل بنفشه |
نرمکننده سینه و ضد سرفه |
دمکرده، روزی ۲ بار |
ختمی (ریشه یا گل) |
خلطآور، ضد التهاب ریه |
دمکرده ۳ گرم در لیوان آب جوش |
شیرینبیان |
ضد ویروس، ترمیم مخاط گلو |
جوشانده ۱-۲ بار در روز (در فشارخون بالا ممنوع) |
زوفا |
ضد بلغم، ضد سرفههای مزمن |
دمنوش صبحگاهی |
انجیر خشک |
نرمکننده گلو و ملین |
خیسانده یا جوشانده در شیر یا آب گرم |
لعاب بهدانه |
ضد سرفه، مرطوبکننده مخاط |
مصرف در آب گرم، غرغره یا بلعیدن لعاب |
🥄 نسخه ترکیبی ضد سرفه:
- مواد: گل بنفشه + زوفا + گل ختمی (هر کدام ۱ قاشق چایخوری)
- طرز تهیه: با ۲ لیوان آب جوش ۱۵ دقیقه دمکرده، صاف شده را در طول روز بنوشید.
- طول درمان: ۷ تا ۱۰ روز
سایر توصیههای طب سنتی:
- بخور گل بابونه و آویشن
- استفاده از عسل طبیعی با لیمو
- پرهیز از شیر و لبنیات سرد در طول دوره
- اجتناب از غذاهای سنگین، چرب، ترش و شور
عوارض سیاه سرفه
سیاه سرفه (Whooping cough) میتواند عوارض جدی به همراه داشته باشد، به ویژه در نوزادان و کودکان خردسال. این عوارض شامل ذاتالریه، کمآبی بدن، کاهش وزن، اختلال خواب، تشنج و در موارد نادر، آسیب مغزی و مرگ است. نوزادان به دلیل کمبود اکسیژن ناشی از سرفههای شدید، بیشتر در معرض خطر عوارض هستند و ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشند.
ذاتالریه:
یکی از شایعترین عوارض سیاه سرفه است، به ویژه در نوزادان.
به دلیل استفراغ مکرر بعد از سرفههای شدید و مشکلات تغذیهای در نوزادان.
حملات سرفه شبانه میتواند خواب را مختل کند و باعث خستگی و بیحالی شود.
به دلیل کمبود اکسیژن یا آسیب مغزی.
به دلیل کمبود اکسیژن یا عفونتهای ثانویه.
به ویژه در نوزادان و کودکان خردسال به دلیل ذاتالریه یا عوارض دیگر.
عوارض در نوزادان و کودکان خردسال:
سیاه سرفه

نوزادان زیر شش ماه به دلیل سیستم ایمنی ضعیفتر و عدم توانایی در دفع خلط، بیشتر در معرض خطر عوارض
جدی هستند.
- آپنه (توقف تنفس) در نوزادان یکی از عوارض جدی سیاه سرفه است.
- کاهش وزن و کمآبی بدن در نوزادان به دلیل مشکلات تغذیهای و استفراغ ناشی از سرفه.
- تشنج و آسیب مغزی در نوزادان به دلیل کمبود اکسیژن.
عوارض در نوجوانان و بزرگسالان:
اگرچه بیشتر نوجوانان و بزرگسالان به طور کامل بهبود مییابند، اما ممکن است عوارضی مانند شکستگی دنده،
فتق شکمی یا پارگی رگهای خونی در اثر سرفههای شدید را تجربه کنند.
نوجوانان و بزرگسالان ممکن است به دلیل سرفههای طولانی مدت دچار خستگی و بیحالی شوند
🧘♂️ ورزشها و تحرک مناسب در دوران بیماری
در دوران حاد سیاهسرفه ورزش توصیه نمیشود، اما پس از بهبودی نسبی برای بازیابی توان تنفسی میتوان:
- پیادهروی سبک در فضای باز و مرطوب
- تمرینات تنفس عمیق و آرام
- نفسکشی با بینی و بازدم آهسته از دهان
- تمرینات تقویت عضلات سینه و شکم با حرکات آرام
💼 شغلهای مناسب برای افرادی با سابقه سیاهسرفه مزمن
در برخی موارد، فرد دچار آسیبهای طولانیمدت ریوی شده و باید از مشاغلی که به استنشاق گرد و غبار یا
بخارات شیمیایی منجر میشوند، پرهیز کند.
مشاغل مناسب:
شغلهای اداری با تهویه مناسب
کار در محیطهای آرام و کماسترس
کارهای پژوهشی، آموزشی، نویسندگی یا طراحی
کار در فضاهای باز و تمیز مانند باغبانی سبک یا آموزش در فضای باز
مشاغل دورکاری یا با حداقل تماس اجتماعی در زمان عفونت فعال

🕐 درمان سیاه سرفه در سنین مختلف
گروه سنی |
درمان مدرن |
درمان سنتی |
نوزادان و کودکان زیر ۵ سال |
آنتیبیوتیک فوری، بستری در موارد شدید |
بخور بابونه، لعاب بهدانه، دمنوش گل ختمی زیر نظر متخصص |
کودکان ۵ تا ۱۲ سال |
درمان دارویی + تغذیه مناسب |
دمنوشها، پرهیز از خوراکیهای بلغمزا، عسل با زوفا |
نوجوانان و جوانان |
آنتیبیوتیک خوراکی + استراحت |
دمنوش شیرینبیان، زوفا، بنفشه |
بزرگسالان و سالمندان |
کنترل عوارض مزمن ریوی |
اصلاح تغذیه، پاکسازی بلغم، مصرف بخور و عرقیات نرمکننده ریه |
⚠️ عوارض سیاهسرفه(در صورت عدم درمان یا درمان ناقص)
در نوزادان و کودکان:
- آپنه (قطع موقت تنفس)
- کبودی یا بیهوشی در اثر سرفههای شدید
- سینهپهلو (پنومونی)
- تب بالا و تشنج
- خطر مرگ (در نوزادان کمتر از ۶ ماه)
در نوجوانان و بزرگسالان:
- پارگی عروق کوچک چشم یا بینی در اثر شدت سرفه
- بیخوابی و خستگی مزمن
- درد قفسه سینه یا دندهها به علت سرفه ممتد
- سرفههای مزمن که ممکن است تا چند ماه باقی بماند

✅ بایدها و ❌ نبایدهای مهم
سیاه سرفه
بایدها |
نبایدها |
استراحت کامل در مکان گرم و آرام |
تماس با دیگران بهویژه نوزادان و سالمندان |
مصرف زیاد مایعات گرم (آب جوشیده، دمنوش) |
استفاده از لبنیات سرد، بستنی، نوشیدنی گازدار |
استفاده از بخور گیاهان ضدسرفه (بابونه، بنفشه) |
قرار گرفتن در معرض باد، گردوغبار و هوای سرد |
مصرف غذاهای سبک، زودهضم و گرممزاج |
مصرف ترشی، شور، فستفود و خوراکیهای بلغمزا |
رعایت بهداشت تنفسی (دستمال جلوی دهان) |
استفاده مشترک از ظروف، بالش یا حوله |
واکسیناسیون کودکان طبق برنامه |
قطع دارو یا آنتیبیوتیک بدون اجازه پزشک |
❓ سؤالات متداول درباره سیاهسرفه
🔹 آیا سیاهسرفه فقط در کودکان اتفاق میافتد؟
خیر. اگرچه بیشتر در کودکان دیده میشود، اما نوجوانان و بزرگسالان نیز در صورت عدم واکسیناسیون یا ضعیف شدن ایمنی، میتوانند مبتلا شوند.
🔹 آیا پس از یکبار ابتلا، دوباره ممکن است مبتلا شویم؟
بله. ایمنی بدن پس از بیماری یا واکسیناسیون، مادامالعمر نیست و ممکن است با گذشت زمان، کاهش یابد.
🔹 واکسن سیاهسرفه از چه سنی تزریق میشود؟
واکسن DTP در نوزادان از ۲ ماهگی شروع و در چند نوبت تزریق میشود. در بزرگسالی نیز دوز یادآور Tdap هر ۱۰ سال یکبار توصیه میشود.
🔹 چگونه میتوانیم از ابتلا به سیاهسرفه پیشگیری کنیم؟
- واکسیناسیون کامل
- عدم تماس با افراد مبتلا
- تقویت سیستم ایمنی
- رعایت بهداشت تنفسی و استفاده از ماسک در زمان شیوع بیماری
🔹 آیا مصرف عسل برای درمان سرفه مجاز است؟
بله، اما فقط در کودکان بالای ۱ سال مجاز است. در نوزادان زیر ۱ سال خطر بوتولیسم وجود دارد.
🔹 طول دوره درمان چقدر است؟
- مرحله حاد: حدود ۲ تا ۶ هفته
- مرحله نقاهت: ممکن است تا ۳ ماه طول بکشد تا سرفهها کاملاً برطرف شوند.
🔗 منابع معتبر
-
CDC – Pertussis (Whooping Cough)
-
Mayo Clinic – Whooping Cough
-
متون طب ایرانی: قانون ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی، تحفه حکیم مؤمن
- ویکی پدیا